Χρόνια πολλά, μετά την πτώση της Βασιλεύουσας στα χέρια αλλόθρησκων, τούτη τη φορά, αλλ' εξίσου βάρβαρων, κατακτητών, ο Ελληνικός λαός έκανε τον πόνο του τραγούδι και αναζήτησε σ` αυτὸ ελπίδα και παρηγοριά.
Θρήνησε την πτώση της Πόλης του Κωνσταντίνου, την απώλεια της Νέας Ρώμης, μ` ένα τραγούδι, στους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους στίχους του οποίου εκφράζεται η συλλογική του οδύνη για την απώλεια της ελευθερίας του, ίσως και η δικαιολογία των αμαρτιών και των αμαρτημάτων του, και ταυτόχρονα σπείρεται ο σπόρος της μελλούμενης λευτεριάς.
Ήτανε θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει...
Πολλοί θεώρησαν τούτο το στίχο απόδειξη της μοιρολατρείας και του συμβιβασμού των ραγιάδων, άλλοι πάλι έκριναν ότι αποτελεί κήρυγμα εθελοδουλείας, αποτέλεσμα της φιλοοθωμανικής προπαγάνδας, έμμετρο προσκλητήριο υποταγής στο... θέλημα του Θεού!
Βεβαίως, υπό τη Χριστιανική αντίληψη κρινόμενα τα πράγματα και υπό την έννοια ότι τίποτα δεν γίνεται χωρίς το θέλημα του Θεού, ο Οποίος, κατά την αψευδή δήλωση του ενσαρκωμένου Λόγου Του, έχει μετρήσει και τις τρίχες της κεφαλής μας, όντως ήταν θελημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει.
Μια αντίληψη ακατανόητη, ίσως, για μερικούς, απόλυτα, όμως, κατανοητή από τους Χριστιανούς, οι οποίοι εμπιστεύονται την πρόνοια του Θεού και δεν κρίνουν τα γεγονότα από τα φαινόμενα, αλλά από την τελική τους έκβαση, εντάσσοντάς τα στο ενιαίο σχέδιο της θείας οικονομίας.
Για έντεκα αιώνες το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος, η πιο φημισμένη κρατική οντότητα του Μεσαιωνικού κόσμου, αποτέλεσε το κυματοθραύστη της Ευρώπης στα κύματα της βαρβαρότητας και του φανατισμού.
Στα τείχη της Κωνσταντινούπολης σταμάτησε η επέλαση των Περσών, των Αβάρων και των Αράβων...
Από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης ξεχύθηκε η φλόγα, που φώτισε τους λαούς των Ρώσων και των Σλάβων...
Για 1.100 χρόνια η Πόλη υπήρξε το κέντρο του Χριστιανικού Πολιτισμού και το θησαυροφυλάκιο της αρχαίας σοφίας, την οποία διαφύλαξε, πολλαπλασίασε και απλόχερα στην ακμή και την πτώση της διέδωσε!
Ίσως δεν υπάρχει αντίστοιχο στα παγκόσμια χρονικά, η πτώση ενός πολιτισμού να αποτελεί την απαρχή ενός άλλου...
Η “Πόλις εάλω”, αλλά δεν αλώθηκαν το πνεύμα, οι ιδέες και ο Πολιτισμός, που αυτή ενσάρκωνε και μέσα από περιόδους ακμής και υποχώρησης, εσωτερικής ειρήνης και κοινωνικής έντασης, οικονομικής ακμής και παρακμής, συνεργασίας με άλλα κράτη και πολέμων καταστροφικών πιστά διακόνησε!
Σαν τα πουλιά, τρομαγμένα από τη θύελλα και την καταιγίδα, τα ζώπυρα της θαυμαστής Ελληνοχριστιανικής συνθέσεως, πέταξαν και ζήτησαν καταφύγιο στην Ευρώπη, άναψαν τη φωτιά της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού και της φώτισαν την έξοδο από το σκοταδισμό και τη βαρβαρότητα.
Ο τελευταίος αυτοκράτορας των Ρωμαίων, που αργότερα από εμπαθείς ιστορικούς ονομάστηκαν Βυζαντινοί, ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, είχε την ψυχική δύναμη να αποδεχτεί το χρέος του απέναντι στην Ιστορία, να σταθμίσει τις δύσκολες περιστάσεις που βίωνε και να αποφασίσει την αυτοθυσία μάλλον με αξιοπρέπεια παρά τη φυγή με αναξιοπρέπεια. Όταν βρέθηκε ασφυκτικά πολιορκημένος και δέχτηκε την τελική πρόταση του πολιορκητή για προσωπική του διάσωση με αποχώρηση σε τόπο γι' αυτόν ασφαλή, στο Μυστρά, αυτός προτίμησε την αυτοθυσία του και παράλληλη διάσωση της τιμής του, τιμής του ονόματος και του αξιώματός του, της ιστορίας που τον είχε εμπνεύσει και έδωσε απάντηση περήφανη, «το δε την πόλιν σοι παραδούναι ούτε εμόν εστί ούτε άλλου τινός των κατοικούντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών».
Την ίδια απάντηση, που λακωνικά δόθηκε από το Λεωνίδα, “μολών λαβέ”!
Και ταυτόχρονα, κάτω από το γιαταγάνι του κατακτητή, άρχισε να ξυπνά η διαχρονική Ελληνική ψυχή!
Οι ταπεινωμένοι και εξουθενωμένοι Έλληνες αφυπνίστηκαν σταδιακά, θυμήθηκαν ομαδικά ότι ήταν αχθοφόροι μιας βαριάς πολιτισμικής κληρονομιάς, από την οποία αντλούσαν, ίσως, και αισιοδοξία ότι μπορούν να κάνουν ή να γίνουν κάτι ξανά, ζωγράφισαν σε νάρθηκες εκκλησιών αρχαίους σοφούς και από το «Πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας είναι», πέρασαν στο «Ως πότε παλικάρια θα ζούμε στα στενά...»
Εκ των υστέρων, λοιπόν, κρίνοντες τα ιστορικά δεδομένα, θα μπορούσε βάσιμα να πει κανείς ότι το “ήταν θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει” δεν αποτελεί ηττοπαθή αναστεναγμό, αλλά λόγο προφητικό και για τη σύγχρονη πραγματικότητα αληθινά παρηγορητικό.
Πολλές αλώσεις γνώρισε στην μακραίωνη ιστορική του πορεία ο Ελληνισμός. Καμμιά, όμως, δεν ήταν το τέλος, κάθε μια τους και ένας σταθμός!
Κι αν σήμερα η διαπίστωση ότι “η πόλις εάλω” μας σφίγγει την ψυχή, στο χέρι μας είναι να κάνουμε μια νέα αρχή!
Αν διατηρήσουμε αλώβητες τις παραδόσεις μας, αρραγή την κοινωνική μας συνοχή και αδούλωτη την Ελληνική ψυχή, τότε “πάλι δικά μας θα `ναι”!
† Ο ΣΥΡΟΥ ΔΩΡΟΘΕΟΣ Β΄
(Περιοδικό “ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ“, τ. 67, Μάιος 2014
