(μια συζήτηση στον Ρ/Σ της Ιεράς Μητροπόλεως Σύρου)
Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά, γιορτές χαράς, ανταλλαγής δώρων, επισκέψεων σε σπίτια και φιλικών ρεβεγιόν. Από χριστιανικής πλευράς όμως δεν είναι μόνο αυτό το μήνυμα των σπουδαίων αυτών εορτών της Εκκλησίας.Οφείλουμε να εντρυφήσουμε στο θεολογικό τους περιεχόμενο και να πλησιάσουμε τον Χριστό ως βρέφος, αλλά και ως Μεσσία.
Πώς ήταν η θρησκευτική και κοινωνική κατάσταση στα χρόνια που γεννήθηκε ο Χριστός;
Ο Χριστός όπως γνωρίζουμε γεννήθηκε στα χρόνια του αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου, όταν στην Παλαιστίνη είχαν συναντηθεί ο ελληνορωμαϊκός και ιουδαϊκός πολιτισμός, που ήταν διαφορετικοί κόσμοι με πολλές συγκρούσεις. Η Ρώμη ήταν ήδη μια παγκόσμια αυτοκρατορία που περιλάμβανε 70 εκ. ανθρώπους. Ήδη από το 27 π.Χ. ο Οκταβιανός (31 π.χ. – 14 μ.Χ.) αναγορεύτηκε από την Σύγκλητο Αύγουστος, δηλαδή σεβαστός και θεός επί της γης. Όλοι λοιπόν ήταν υποχρεωμένοι να τον τιμούν και να του προσφέρουν θυσίες.
Από άποψη θρησκειών υπήρχε ο λεγόμενος συγκρητισμός. Δηλαδή ένωση διαφορετικών θρησκευτικών στοιχείων που οδηγούσαν σε αναμείξεις ιδεολογιών και θρησκειών. Είχαν εισβάλλει ακόμη στην Παλαιστίνη, εκτός από τις ελληνικές θεότητες, και η λατρεία της Κυβέλης από την Μ. Ασία, του Μίθρα από την Περσία και του Όσιρι από την Αίγυπτο. Η ελληνική γλώσσα φυσικά διευκόλυνε το εμπόριο αλλά και την διάδοση των ιδεών. Η κοινωνική κατάσταση δυστυχώς ήταν δραματική. Γινόταν μεγάλη καταπίεση στα παιδιά, στις γυναίκες και ιδιαίτερα στους δούλους, που με το παραμικρό τους βασάνιζαν ή τους σκότωναν. Οι φόροι ακόμη ήταν υπερβολικοί. Επικρατούσε μεγάλη εκμετάλλευση, αρπαγές περιουσιών, αναγκαστικές εισφορές ναών κ.λπ. Οι κρατικοί εισπράκτορες και οι τοκογλύφοι οδηγούσαν σε μεγάλη φτώχια τις μεγάλες μάζες του κόσμου. Χώρια που αναγκάστηκαν οι Ιουδαίοι να δεχτούν ως βασιλιά τους τον Ηρώδη, που ήταν βασιλιάς της Ιουδαίας, και τα παιδιά του, που ήταν μισητοί σε όλους ως οικογένεια.
Γάλλος διανοούμενος είχε πει ότι αν καθυστερούσε λίγο ακόμη ο Χριστός να γεννηθεί σαν άνθρωπος θα έβρισκε το πτώμα της ανθρωπότητας. Όταν ήρθε λοιπόν το πλήρωμα του χρόνου, που μόνο ο Θεός το γνώριζε, αποφάσισε να επισκεφθεί τον λαό του.
Σε τέτοια δραματική κατάσταση που βρισκόταν ο κόσμος, θυμόταν τις προφητείες για τον ερχομό του Θεού στη γη;
Οι δύσκολες καταστάσεις είναι αλήθεια ότι μας οδηγούν κοντύτερα στον Θεό και θυμόμαστε βαθύτερα την παρουσία του. Ο άνθρωπος είχε χάσει την παραδεισένια κατάστασή του και είχαν σπάσει και τα φτερά του για να μπορεί και πάλι να πετάξει προς τον πνευματικό ουρανό της χάριτος του Θεού. Σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης η ανθρωπότητα έκλαιγε την έξωση από τον παράδεισο, που και πάλι υπαίτιος ήταν μόνο ο άνθρωπος. Γι’ αυτό και σε προχριστιανικά κείμενα πολλών λαών ανευρίσκουμε έμμεσες προφητείες για την νοσταλγία του ερχομού στη γη ενός δίκαιου, σοφού, αναμάρτητου και άγιου, ουράνιου οπωσδήποτε, λυτρωτή. Μοναδικές όμως σε ποιότητα και πλέον ξεκάθαρες είναι οι προφητείες της Π.Δ. που αναφέρονται στην Βηθλεέμ, ως τόπο γέννησης του Μεσσία, στην Παρθένο Κόρη που θα τον γεννήσει, στο όνομά του που θα είναι Εμμανουήλ, δηλαδή ο Θεός μαζί μας, στο ότι θα σφαγούν από τον Ηρώδη τα νήπια της Βηθλεέμ και των περιχώρων, στο ότι η βασιλεία του θα είναι αιώνια, αλλά και τόσες άλλες προφητείες για τον Χριστό, συνολικά πάνω από 300, που όλες επαληθεύτηκαν κατά γράμμα, για να μην αμφιβάλλει κανείς για το πρόσωπό του και την αποστολή του. Ακόμη και ο φιλόσοφος Βολταίρος, που ήταν πολέμιος της Εκκλησίας, παρατήρησε ότι οι ανατολικοί λαοί περίμεναν τον Μεσσία από την Δύση και οι δυτικοί λαοί από την ανατολή, έτσι ώστε όλοι να περιμένουν τον μεγάλο σωτήρα από την Παλαιστίνη.
Και ο Θεός στέλνει τον άγγελό του για να ειδοποιήσει την Παναγία για το χαρούμενο γεγονός. Ποιος είναι ο ρόλος της Παναγίας στο σχέδιο της σωτηρίας;
Ο αρχάγγελος Γαβριήλ στάλθηκε όχι μόνο να ειδοποιήσει την μητέρα του Κυρίου, αλλά και για να ρωτήσει την Θεοτόκο αν ήθελε να γίνει μητέρα του Θεού. Αυτό δείχνει ότι ο Θεός θέλει πάντα την συνεργασία του ανθρώπου για να σωθεί ο ίδιος. Δεν επιβάλλει με την βία την θέλησή του ο Θεός. Διαφορετικά και στον αρχικό παράδεισο θα είχε επιβάλλει τις απόψεις του ο Θεός και οι πρωτόπλαστοι δεν θα αμάρταναν. Αλλά δεν το έκανε γιατί δεν θα ήταν ελεύθεροι οι άνθρωποι να διαλέξουν τον δρόμο που θέλουν να ακολουθήσουν. Η Παναγία υποτάσσεται στο θέλημα του Θεού με την θέλησή της. Είπε το ναι στον ερχομό του Υιού του Θεού μέσα της με την δύναμη του Αγίου Πνεύματος, που έγινε χωρίς την μεσολάβηση ανδρός. Και αν δεν δεχόταν η Παναγία, το σχέδιο του Θεού προς στιγμήν θα είχε ναυαγήσει. Γι΄ αυτό τιμούμε τόσο πολύ την Θεοτόκο, αφού εκτός από μητέρα του Κυρίου είναι και η αφορμή της σωτηρίας μας. Αιτία της σωτηρίας μας είναι ο Χριστός και αφορμή της λύτρωσής μας είναι η Θεοτόκος. Είναι το ναι όλης της πλάσης στο θέλημα του Θεού να κατέβει στη γη και να μας ενώσει με τον εαυτόν του.
Η ίδια γνώριζε ότι αναλάμβανε τεράστιες ευθύνες. Φανταστείτε ότι θα γαλουχούσε και θα μεγάλωνε υλικά, συναισθηματικά και θρησκευτικά τον ίδιο τον γυιό του Θεού. Όμως αποδέχθηκε την αποστολή της διότι πίστευε βαθειά στην δύναμη του Θεού, αλλά και γιατί ήταν τόσο αγνή που μόνη εκείνη απ’ όλους τους ανθρώπους αξιώθηκε να δει κατάματα την θεότητα και να ενωθεί με τον Χριστό σε ανυπολόγιστο βαθμό, όχι μόνο πνευματικά, αλλά και βιολογικά, αφού τις εννιά μήνες της εγκυμοσύνης της είχε ενώσει το αίμα της με το αίμα του ίδιου του θεανθρώπου. Είναι λοιπόν η κεχαριτωμένη, η γεμάτη από όλες τις χάρες, όπως την προσφωνεί ο αρχάγγελος Γαβριήλ, αλλά και η στολισμένη με τον ήλιο γυναίκα που γέννησε τον παγκόσμιο ποιμένα, σύμφωνα με την αποκάλυψη του αγίου Ιωάννη.
Ο Ιωσήφ όμως φάνηκε δύσπιστος. Σκέφτηκε στην αρχή να διώξει την Θεοτόκο και να διαλύσει τον αρραβώνα.
Ο Ιωσήφ σαν άνθρωπος φάνηκε φυσικά δύσπιστος, αφού ξαφνικά βλέπει την Θεοτόκο να είναι εγκυμονούσα και του αναγγέλλει η ίδια τα σχέδια του Θεού. Μέσα του επικρατούσε πότε η ψυχρή λογική και πότε η μορφή της σεμνής Κόρης της Ναζαρέτ, που σκορπούσε γύρω πνευματικό άρωμα θεϊκής και αναμάρτητης φύσης. Μην ξεχνάμε πως είχε να αντιμετωπίσει και την κοινωνική κατακραυγή του περιβάλλοντός του. Ο άγγελος όμως που του εμφανίστηκε διέλυσε και την παραμικρή αμφιβολία που τον διακατείχε. Άλλωστε δεν είχε σκοπό να την εξευτελίσει στα δικαστήρια ή να την οδηγήσει στον λιθοβολισμό, αν και είχε το δικαίωμα, αλλά είχε σκοπό να την διώξει κρυφά για να μην κατηγορηθεί και λυπηθεί., διότι ήταν άνθρωπος του Θεού και πονόψυχος.
Ο Χριστός γεννήθηκε σε μια μικρή φάτνη της Βηθλεέμ. Και δεν έγινε γνωστή η γέννησή του από τους ανθρώπους, αλλά οι άγγελοι πανηγύρισαν πρώτοι. Γιατί χαίρονται και ψέλνουν οι άγγελοι;
Ο Χριστός ήρθε ταπεινά στη γη μας και γεννήθηκε πράγματι σε μια μικρή φάτνη της Βηθλεέμ, όχι για να δημιουργήσει κάποια καινούργια θρησκεία, αλλά για να μας αφήσει το σώμα του και το αίμα του που είναι η αθανασία των ανθρώπων. Για να μας δείξει την οδό, την αλήθεια και την ζωή, που είναι αυτός ο ίδιος. Και υπήρξε αληθινά η γέννηση του Χριστού η πιο τιμητική επίσκεψη που δέχθηκε ποτέ ο πλανήτης μας. Από εκείνη την άγια νύχτα χωρίστηκαν τα ημερολόγια του κόσμου, και ο Ιησούς έγινε ο άξονας της παγκόσμιας ιστορίας.
Οι άγγελοι πανηγύριζαν για τον ερχομό του Χριστού, γιατί ο Υιός του Θεού έγινε άνθρωπος και πραγματοποιήθηκαν οι υποσχέσεις του Θεού για την σωτηρία του κόσμου. Χαίρονται οι αγγελικές δυνάμεις γιατί το θείο βρέφος θα φέρει ειρήνη και χαρά στις σχέσεις των ανθρώπων. Ο Θεός είχε υποσχεθεί στους πρωτόπλαστους την λύτρωση της ανθρωπότητας, ήδη μέσα στον παράδεισο, και αφού είχαν αμαρτήσει ο Αδάμ και η Εύα. Δεν τους άφησε χωρίς ελπίδα. Αυτή η χαρούμενη είδηση για τον ερχομό του εκλεκτού απογόνου του ουρανού, ονομάστηκε «πρωτευαγγέλιο» και είναι η πρώτη καλή είδηση για την σωτηρία, στο πρώτο βιβλίο της Π.Δ., την Γένεση. Εκεί λοιπόν προφητεύτηκε τόσο το σχέδιο του διαβόλου, όσο και η ήττα του από τον Χριστό, τον σπουδαιότερο απόγονο της υπεραγίας Μαρίας.
Το ευαγγέλιο του Ιωάννη μας λέει: «Και ο Λόγος έγινε άνθρωπος και έστησε την σκηνή του ανάμεσά μας. Και είδαμε την θεϊκή του δόξα: Την δόξα που ο μοναχογιός την είχε απ’ τον πατέρα και ήρθε γεμάτος χάρη θεϊκή και αλήθεια για μας».
Ο Θεός με τόσες και τόσες προφητείες προετοίμαζε τους Ισραηλίτες και όλη την ανθρωπότητα για την γέννηση του Υιού του. Γιατί τώρα λοιπόν οι άγγελοι ανάγγειλαν το χαρμόσυνο αυτό γεγονός μόνο σε μερικούς βοσκούς και όχι σε όλη την Παλαιστίνη;
Οι άγγελοι είναι αλήθεια ότι προτίμησαν να αναγγείλουν την γέννηση του Γιού του Θεού όχι σε σπουδαίους πολιτικούς και θρησκευτικούς ηγέτες της Παλαιστίνης αλλά σε μερικούς φτωχούς βοσκούς. Γιατί δεν ήταν προετοιμασμένοι όλοι οι άνθρωποι να δεχτούν τον Χριστό, αλλά μόνο εκείνοι που ήταν ταπεινοί και καθαροί στην καρδιά. Και τέτοιοι ήταν οι απλοί βοσκοί του ευαγγελίου. Έτσι και στην Π.Δ. ο Θεός διάλεξε σαν όργανά του βοσκούς και πάλι, όπως ήταν ο Μωϋσής και ο Δαυϊδ, αλλά και ο Αβραάμ. Ο Θεός κοιτάζει στις καρδιές των ανθρώπων. Και πρώτοι στην βασιλεία των ουρανών θα είναι οι αγνοί, ευσεβείς και απονήρευτοι άνθρωποι που ξέρουν να δίνουν στους άλλους από αγάπη, αλλά και οι αδύναμοι και πονεμένοι του περιθωρίου, όχι οι ισχυροί και εγωϊστές της γης.
Ακόμη, από τον έρχομό του Ιησού και μετά, όσοι θα πιστέψουν στον Χριστό θα σωθούν. Ενώ όσοι τον απαρνηθούν θα ξεπέσουν και καταστραφούν. Από δω και πέρα λοιπόν ο κόσμος μπαίνει σε κρίση, ανάλογα με την στάση που θα πάρει έναντι του Ιησού. Παρόλο που οι δικοί του δεν τον δέχονται εκείνος φέρνει μια νέα δημιουργία. Κι αυτή είναι η Εκκλησία. Η νέα οικογένεια του Θεού. Άλλωστε «Ηρθε στον τόπο τον δικό του, ο λαός όμως δεν τον δέχθηκε. Σ’ όσους όμως τον δέχτηκαν και πίστεψαν σ’ αυτόν, έδωσε το δικαίωμα να γίνουν παιδιά του Θεού», αποκαλύπτει ο ευαγγελιστής Ιωάννης.
«Όταν γεννήθηκε ο Ιησούς στη Βηθλεέμ, στα χρόνια του Ηρώδη, έφτασαν στα Ιεροσόλυμα σοφοί μάγοι από την Ανατολή και ρωτούσαν. Πού είναι ο νεογέννητος βασιλιάς των Ιουδαίων; Είδαμε να ανατέλλει το άστρο του και ήρθαμε να το προσκυνήσουμε.» Ποιοι ήταν στ’ αλήθεια οι μάγοι;
Το περιστατικό με τους μάγους αναφέρεται μόνο στον ευαγγελιστή Ματθαίο. Και φαίνεται ότι δεν έχει τόσο σχέση με την ιστορία του Ιησού, όσο με τη θεολογία του Ματθαίου, που θέλει να καταδείξει ότι ο Χριστός είναι ο μόνος αληθινός Μεσσίας σε σχέση με τους ψεύτικους Μεσσίες της ηρωδιανής δυναστείας. Οι Ηρωδιανοί ήσαν πολιτικοθρησκευτικό κόμμα που προπαγάνδιζε να μην περιμένουν οι Ιουδαίοι τον Μεσσία, αφού αυτός ήδη ήρθε στην χώρα με την εμφάνιση του Ηρώδη και των απογόνων του.
Ο Ματθαίος λοιπόν με την διήγησή του αυτή και την έκρηξη του θυμού του Ηρώδη αντιπαραθέτει τα χαρακτηριστικά του γνήσιου Μεσσία. Τονίζει ο Ματθαίος ότι το κακό άρχισε με τον ίδιο τον ιδρυτή της δυναστείας. Όχι μόνο ο Ηρώδης, αλλά οι Ιουδαίοι γενικά στράφηκαν κατά του Χριστού και της αλήθειας του. Αντίθετα οι μάγοι, εκπρόσωποι του ειδωλολατρικού κόσμου, δείχνουν με την προσκύνησή τους την εύνοιά τους προς την νέα πίστη του Χριστιανισμού. Οι δικοί του, οι εβραίοι, αρνούνται τον Χριστό και τον κυνηγούν, ενώ οι ειδωλολάτρες τον τιμούν και τον αναγνωρίζουν ως Θεό. Αυτό μας φανερώνει ακόμη ότι στον καινούργιο κόσμο του Θεού, που εγκαινιάσθηκε με την εμφάνιση της Εκκλησίας, δεν χωρούν οι διακρίσεις και όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι.
Υποψήφια πατρίδα των μάγων είναι η Περσία, η Μεσοποταμία και η Αραβία. Μάγος εσήμαινε αρχικά τον ερμηνευτή των ουρανίων σωμάτων και τον εξηγητή των ονείρων. Αργότερα από τον 5ο π.χ. αιώνα και μετά χρησιμοποιείται στην Ελλάδα με την έννοια του γόη και του θαυματουργού. Στο βιβλίο του Δανιήλ οι μάγοι των Χαλδαίων εμφανίζονται ως σοφοί άνδρες, όπως και στον Ματθαίο, και επειδή προέρχονται από την Μεσοποταμία θα γνώριζαν οπωσδήποτε τις προφητείες για τον αναμενόμενο Μεσσία των Ιουδαίων. Αυτό γιατί το 586 π.χ. δεκάδες χιλιάδες Ιουδαίοι είχαν απαχθεί στην Βαβυλώνα από τον Ναβουχοδονόσορα και ζούσαν σε πολυάριθμες εβραϊκές κοινότητες. Και ούτε φυσικά ήταν τρεις οι μάγοι. Πουθενά δεν λέγεται κάτι τέτοιο στα ευαγγέλια. Αλλά ήσαν πολλοί περισσότεροι.
Και τα ζώα που ζέσταιναν το θείο βρέφος;
Είναι αλήθεια ότι πουθενά δεν αναφέρονται μέσα στα ευαγγέλια κάποια ζώα που με την αναπνοή τους ζέσταιναν τον βασιλέα των όλων. Ο μόνος που πλησιάζει προς την διήγηση αυτή είναι ο ευαγγελιστής Λουκάς που αναφέρει ότι τοποθετήθηκε το θείο βρέφος φασκιωμένο με πάνες μέσα σε παχνί, διότι δεν βρέθηκε τόπος στο πανδοχείο για να γεννήσει η Παναγία. Το παχνί είναι οι ταΐστρες των ζώων. Εκεί τοποθετήθηκε ο ενανθρωπήσας Θεός. Και φυσικά θα υπήρχαν και κάποια ζώα μέσα στην φάτνη που έμοιαζε με σπήλαιο. Οι αναπνοές των ζώων οπωσδήποτε μπορεί μέσα να θέρμαιναν τον αέρα, ενώ έξω να έκανε κρύο. Οι ευσεβείς αυτές διηγήσεις περί των ζώων προέρχονται κυρίως από την Π.Δ. και την προφητεία του Ησαΐα που λέει ότι «το βόδι και ο όνος γνωρίζουν την φάτνη του Κυρίου τους», αλλά και από τα απόκρυφα ευαγγέλια, που προσπαθούν να καλύψουν τα κενά των ευαγγελικών διηγήσεων.
Για το περιβόητο άστρο της Βηθλεέμ τι έχουμε να πούμε, που έδειχνε μάλιστα και τον δρόμο προς την θεία φάτνη;
Πολλοί επιχείρησαν στους ζώνες να ερμηνεύσουν την εμφάνιση του αστέρα της Βηθλεέμ χωρίς επιτυχία. Το άστρο αυτό δεν ήταν φυσικά μετεωρίτης, διότι οι μετεωρίτες δεν ήσαν σπάνια φαινόμενα και καίγονται πολύ εύκολα στην ατμόσφαιρα. Ούτε κομήτης μπορεί να ήταν το άστρο των Χριστουγέννων, αφενός γιατί θα τον έβλεπαν όλοι, αφετέρου γιατί οι αρχαίοι λαοί θεωρούσαν τους κομήτες προάγγελους δυσάρεστων γεγονότων και καταστροφών. Ούτε πολλαπλή σύνοδος πλανητών, γιατί τέτοιες σύνοδοι συμβαίνουν πολύ συχνά. Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι δεν ήταν κάποιο συγκεκριμένο αστρονομικό σώμα ή φαινόμενο, αλλά επρόκειτο για το συμβολικό άστρο των προφητειών της Π.Δ., για τον προσδοκώμενο Μεσσία. Ο ιερός Χρυσόστομος γράφει ότι επρόκειτο για υπερφυσικό φαινόμενο και άγγελο Κυρίου που καθοδηγούσε τους μάγους.
Σε τελική ανάλυση, όπως μας λέει και ο αστρονόμος Σιμόπουλος, δεν έχει και τόση σημασία το τι συνέβη στον ουρανό εκείνη τη νύχτα των Χριστουγέννων, γιατί κάτι πολύ σπουδαίο συνέβαινε επάνω στην γη μας. Το θαύμα της γεννήσεως του Θεού ως ανθρώπου. Από τότε και μέχρι το τέλος των αιώνων η ανθρωπότητα δεν θα είναι ποτέ η ίδια, διότι ο Θεός ενώθηκε με τον άνθρωπο και ο άνθρωπος αν το θελήσει μπορεί να γίνει κατά χάριν Θεός.
Πώς καθιερώθηκε όμως ο εορτασμός των Χριστουγέννων; Διότι γνωρίζουμε ότι στα πρώτα χρόνια οι χριστιανοί δεν γιόρταζαν τα Χριστούγεννα. Έτσι δεν είναι;
Στο σημείο αυτό να πούμε ότι ο Χριστός γεννήθηκε υπερφυσικά δύο φορές. Την πρώτη φορά έξω από τον χρόνο, προαιώνια, από μόνο τον Θεό Πατέρα του, χωρίς την μεσολάβηση φυσικά μητρός, και την δεύτερη φορά μέσα στον χρόνο, από μόνη την Θεοτόκο και το Άγιο Πνεύμα, χωρίς την μεσολάβηση ανδρός. Το πότε ακριβώς λοιπόν γεννήθηκε δεν μας απασχολεί λειτουργικά και πνευματικά, αλλά μόνο κάποιους ίσως ενδιαφέρει επιστημονικά, χωρίς να έχει καμμία σημασία για την σωτηρία μας.
Είναι αλήθεια λοιπόν ότι γιορτάζουμε μεν τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου, αλλά δεν πρέπει να είναι αυτή η ημερομηνία που γεννήθηκε ο Χριστός. Η 25η Δεκεμβρίου καθιερώθηκε ως ημέρα εορτασμού των Χριστουγέννων για πρώτη φορά στην Ρώμη, στο μισό περίπου του 4ου αιώνα μ.Χ. και βασίζεται μάλλον στο ότι η ημέρα αυτή ήταν σπουδαία από απόψεως θρησκευτικής και ειδωλολατρικής. Για την Ρώμη η 25η Δεκεμβρίου ήταν η κεντρική εορτή της γεννήσεως του αήττητου ήλιου. Καθώς οι πρώτοι χριστιανοί ήσαν εκτός νόμου στην Ρώμη, και δεν τους επιτρεπόταν να συναντιούνται ή να εκκλησιάζονται μαζί, οι συναντήσεις τους γίνονταν κρυφά, σε ευάριθμες ομάδες, στις κατακόμβες, όπου και τελούσαν τις θρησκευτικές τους γιορτές. Για να αποφύγουν τους διωγμούς, αποφάσισαν να γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου, όταν οι Ρωμαίοι ήταν απασχολημένοι με την δική τους εορτή, τα Σατουρνάλια. Μ’ αυτόν τον τρόπο έλπιζαν να ξεφύγουν της προσοχής των Ρωμαίων. Άρα το ερώτημα παραμένει. Ποια εποχή γεννήθηκε ο Χριστός;
Το κατά Λουκάν ευαγγέλιο μας δίνει την απάντηση: «Στην περιοχή εκείνη βρίσκονταν βοσκοί που έμεναν στο ύπαιθρο και φύλαγαν βάρδιες τη νύχτα για το κοπάδι τους» (2,8). Μετεωρολόγοι έχουν κάνει σήμερα λεπτομερείς μελέτες και αναφέρουν ότι η Βηθλεέμ τον Δεκέμβριο είναι βυθισμένη στην παγωνιά και την βροχή. Δεν θα ήταν λοιπόν λογικό να παραμένουν, βοσκοί και πρόβατα, στο ύπαιθρο. Σε μια μόνο εποχή του έτους οι βοσκοί «φυλάσσουν φυλακάς νυκτός επί την ποίμνην αυτών»: την άνοιξη, όταν τα νεογέννητα αρνάκια χρειάζονται την βοήθεια των βοσκών. Κατά συνέπεια η γέννηση του Χριστού πρέπει να έγινε μάλλον κατά τον μήνα Μάρτιο ή Απρίλιο.
Σήμερα τα Χριστούγεννα είναι πάντως παρεξηγημένη γιορτή. Έχει χάσει πολλά από τα ελληνικά έθιμά της η γιορτή αυτή και πολλά έθιμα είναι ξενόφερτα Συμφωνείτε;
Περιληπτικά, μπορούμε να πούμε ότι έχουν χάσει πολλά στοιχεία ελληνικότητας τα Χριστούγεννα, όπως τα ζούμε σήμερα. Για παράδειγμα, το έλατο δεν έχει σχέση με τα νησιά και τα χωριά μας. Είναι γερμανικής προέλευσης. Ελληνική παράδοση είναι τα φωτισμένα καραβάκια που στολίζουν πλατείες και σπίτια. Ακόμα και στις ορεινές περιοχές της πατρίδας μας στόλιζαν τα σπίτια με κλαδιά μυρτιάς, ελιάς και καρυδιάς και πάνω τους κρέμαγαν φρούτα της ελληνικής φύσης και όχι πλαστικά στολίδια. Ούτε φυσικά έβαζαν μπαμπάκι στα κλαδιά, αφού στην χώρα μας δεν χιονίζει τόσο συχνά. Οι φάτνες με παραστάσεις μικρών παιδιών και μάγων κάτω από το δέντρο δεν υπήρχαν στην Ελλάδα. Έρχονται από την Δύση. Αντίθετα στη θέση τους έβαζαν βυζαντινές εικόνες της θείας γέννησης που η θεολογία τους είναι μοναδική.
Τα κάλαντα φυσικά ποίκιλαν από περιοχή σε περιοχή, αλλά κυρίως ακουγόταν το «Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας». Οι νοικοκυρές μοίραζαν στα παιδιά κουλούρια, κάστανα και άλλες λιχουδιές και όχι χρήματα, διότι ο σκοπός δεν ήταν τότε να βγάλουμε μεροκάματο αλλά να μεταφέρουμε μήνυμα χαράς σε όλα τα σπιτικά. Κοσμικές συγκεντρώσεις και τα γνωστά ρεβεγιόν την παραμονή των Χριστουγέννων ήταν αδιανόητα. Διότι ο κόσμος προετοιμαζόταν να πάει νωρίς νωρίς την άλλη μέρα στην λειτουργία και να κοινωνήσει. Δυστυχώς σήμερα βλέπουμε να οργανώνονται και τραπέζια με άφθονο κρέας και κρασί παραμονή Χριστουγέννων, όπου ορισμένοι γλεντούν μέχρι το πρωί. Αυτό βέβαια έχουν δικαίωμα να το κάνουν όσοι δηλώνουν ότι δεν είναι Χριστιανοί. Αλλά όσοι νομίζουν ότι είναι Χριστιανοί και κάνουν κάτι τέτοιο να γνωρίζουν ότι μόνο χριστιανοί δεν είναι.
Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής κατέχει μεγάλη θέση στην ζωή της Εκκλησίας. Σε διάφορες εικόνες εμφανίζεται με φτερά αγγέλου. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό;
Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος υπήρξε μεγάλος ασκητής και ο μεγαλύτερος προφήτης που εμφανίστηκε πάνω στη γη, σύμφωνα και με τα λόγια του ίδιου του Χριστού. Είναι αυτός που προετοίμασε σαν ένας νέος προφήτης Ηλίας τον κόσμο της εποχής του να δεχθεί τον Χριστό και έδειχνε μάλιστα τον θεάνθρωπο και προσανατόλιζε πολλούς στην διδασκαλία του Κυρίου, αφού άλλωστε ήταν σύγχρονός του. Σαν μεγάλος μαγνήτης καρδιών, μαγνήτιζε τις καρδιές των ανθρώπων χάριν του Χριστού. Βάπτιζε μεγάλα πλήθη κόσμου που εξομολογούνταν τις αμαρτίες τους, αλλά το βάπτισμά του ήταν βάπτισμα μετανοίας και δηλωτικό της κρίσης που έρχεται. Της κρίσης δηλαδή που θα φέρει στον κόσμο η βασιλεία του Θεού. Ζούσε αγγελική ζωή πάνω στη γη. Τρεφόταν με άγρια χόρτα και άγριο μέλι, φορούσε χιτώνα φτιαγμένο με τρίχες καμήλας και ήταν ανυπόδητος. Έδειχνε έτσι την περιφρόνησή του για τα υλικά αγαθά. Για όλα αυτά ονομάστηκε επίγειος άγγελος. Άλλωστε ωρίμασε στην έρημο, που είναι το πανεπιστήμιο των αγίων. Εκεί έζησε θαυμαστή ζωή λιτότητας και φτώχιας.
Η θέση κλειδί που κατέχει ο άγιος Ιωάννης στην ζωή της Εκκλησίας είναι ακριβώς ότι είναι ο πρόδρομος και ο δείχτης του θεανθρώπου Ιησού. Προετοίμασε τις ψυχές των ανθρώπων να δεχθούν το κήρυγμα του Χριστού που είναι ο ερχομός της Βασιλείας των ουρανών και που εγκαινιάζει ο ίδιος ο Χριστός. Άρχιζε τις ομιλίες του με τη φράση «Μετανοείτε, γιατί έφτασε η βασιλεία του Θεού» εκπληρώνοντας τις προφητείες του Ησαΐα που μιλούσαν γι’ αυτόν. Έχτισε την γέφυρα για να περάσει ο κόσμος από την παλιά εποχή της Π.Δ. στον νέο κόσμο της χάριτος. Μιλούσε για δικαιοσύνη και εξομολόγηση αμαρτιών. Και επειδή κατέκρινε τους πάντες και τα πάντα, όπου έβρισκε την παρανομία και την ανηθικότητα, έγινε μισητός στην πολιτική και θρησκευτική ηγεσία των χρόνων του. Γι’ αυτό και η Ηρωδιάδα, με την οποία συζούσε παράνομα ο αδελφός του άντρα της, ο βασιλιάς Ηρώδης, κατάφερε και τον οδήγησε στον θάνατο.
Για την παιδική ηλικία του Χριστού έχουμε πολύ λίγες πληροφορίες. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Διότι τους ευαγγελιστές δεν ενδιέφερε να μας γεμίσουν με ιστορικές λεπτομέρειες για την ζωή του Χριστού, ούτε να γράψουν μια βιογραφία για τα χρόνια της επίγειας παρουσίας του. Εκείνο που τους ένοιαζε είναι να παρουσιάσουν τα γεγονότα της σωτηρίας από την ηλικία των 30 ετών περίπου που ο Χριστός βγήκε στην δημόσια ζωή και το κήρυγμα. Να διασώσουν το θείο του λόγο και τη διδασκαλία του, αλλά και τα κυριότερα θαύματά του, καθώς και τα γεγονότα του σταυρικού θανάτου του και της ανάστασής του.
Αντίθετα, στην Βάπτιση του Χριστού αναφέρονται και οι τέσσερις ευαγγελιστές. Πόσο σπουδαίο υπήρξε το γεγονός αυτό για την ζωή της Εκκλησίας, ώστε το κράτησε βαθειά στην μνήμη της με τον τίτλο ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ;
Η Βάπτιση του Κυρίου ήταν η αρχή της δημόσιας δράσης του. Τριάντα ετών πλέον, επισκέφτηκε τον Ιωάννη τον Βαπτιστή και του ζήτησε να τον βαπτίσει στον Ιορδάνη ποταμό. Ο Ιωάννης αρνήθηκε αρχικά, λόγω ταπείνωσης, αλλά ο Ιησούς του εξήγησε ότι ήταν μέρος του σχεδίου του Θεού για την σωτηρία του κόσμου. Ο Χριστός ως άνθρωπος υπήρξε αναμάρτητος. Γι’ αυτό μόλις βαπτίστηκε ανέβηκε αμέσως από το νερό, αφού δεν είχε αμαρτίες για να εξομολογηθεί. Όσο όμως βρισκόταν μέσα στα νερά του Ιορδάνη ποταμού εμφανίστηκε η Αγία Τριάδα: Ακούστηκε η φωνή του Πατέρα να λέει «αυτός είναι ο αγαπημένος και εκλεκτός μου Υιός» αλλά και το Άγιο Πνεύμα φάνηκε με τη μορφή του περιστεριού να κατεβαίνει στο κεφάλι του Ιησού. Γι’ αυτό και ονομάζεται η βάπτιση του Κυρίου Θεοφάνεια, διότι έχουμε την ταυτόχρονη εμφάνιση του τριαδικού Θεού στον κόσμο.
Ήδη από τον 4ο αιώνα το γεγονός των Θεοφανείων απέκτησε μεγάλη σπουδαιότητα για την Εκκλησία. Οι χριστιανοί γιόρταζαν την 6η Ιανουαρίου σαν αρχή του χρόνου. Για τον λαό μας είναι γιορτή μεγάλη, γιατί τότε αγιάζονται τα νερά και φεύγουν μακριά οι δαιμονικές δυνάμεις. Σε ορισμένες περιοχές οι άνθρωποι κάθε καινούριο ρούχο το πρωτοφορούν τα Φώτα για να φωτιστεί. Πιστεύουν ακόμη ότι την παραμονή των Φώτων οι ουρανοί είναι ανοιχτοί και εισακούονται οι επιθυμίες των ανθρώπων.
Αλλά πολύ σπουδαία λειτουργική πράξη είναι και ο μεγάλος αγιασμός, που γίνεται την ημέρα των Φώτων. Τότε ο Σταυρός βυθίζεται στην θάλασσα ή στο ποτάμι ή στο νερό κάποιας δεξαμενής, ανάλογα με τις δυνατότητες κάθε περιοχής. Προηγείται μεγάλη πομπή, με τα εξαπτέρυγα επικεφαλής και τους ιερείς ντυμένους με τα ιερά άμφια.
Και για να έρθουμε στην εποχή μας, τι σχέση έχει το βάπτισμα του Χριστού με το δικό μας βάπτισμα;
Όπως ο Ιησούς στη βάπτισή του αναγνωρίστηκε ως Υιός του Θεού, έτσι και εμείς γινόμαστε με το βάπτισμά μας παιδιά του Θεού. Δια του βαπτίσματος γινόμαστε μέλη της Εκκλησίας. Αλλά και για να μην ξεχνιόμαστε και μένουμε μόνο στην θεία γέννηση, με την τριπλή κατάδυση και ανάδυση συμμετέχουμε στην τριήμερη ταφή και στην ανάσταση του Κυρίου.
Όπως ο Κύριος ανακηρύχτηκε αρχηγός του καινούργιου κόσμου, έτσι και εμείς με το Χρίσμα δεχόμαστε τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, παίρνουμε την θεία δύναμη του καινούργιου κόσμου του Θεού και οπλιζόμαστε πνευματικά για να αγωνιστούμε στον στίβο της ζωής.
Όπως ο Ιησούς με την βάπτισή του ξεκίνησε την δημόσια δράση του, έτσι και εμείς καλούμαστε να αγωνιστούμε για την βασιλεία του Θεού μέσα στον κόσμο που ζούμε.
Και θα τελειώσουμε με το μήνυμα των Χριστουγέννων. Ποιο είναι το μήνυμα των Χριστουγέννων για τον σύγχρονο άνθρωπο;
Τα Χριστούγεννα αποκαλούνται Μητρόπολη των εορτών. Είναι μεγάλη η σημασία τους γιατί ο Θεός ένωσε με τον εαυτόν του τον άνθρωπο ώστε τώρα πλέον να μπορεί κάθε πιστός, ταπεινός και ελεήμονας άνθρωπος να ενωθεί με τον Χριστό μέσω των μυστηρίων, της προσευχής και της αγάπης. Αλήθεια και αγάπη είναι η πιο μεγάλες αξίες του σύμπαντος. Έχουμε την αλήθεια όταν σε κάθε στιγμή της ζωής μας δοξολογούμε ορθόδοξα τον Θεό, αντλούμε από την δύναμη των μυστηρίων και φροντίζουμε να μοιραστούμε και μαζί με άλλους αυτήν την αλήθεια, που επουλώνει τα υπαρξιακά κενά των σύγχρονων ανθρώπων και θεραπεύει ψυχοσωματικά από τα πάθη μας. Έχουμε την αγάπη όταν ενδιαφερόμαστε έμπρακτα για τους πονεμένους ανθρώπους που γνωρίζουμε, αλλά και συμμετέχουμε στον πόνο και την χαρά των διπλανών μας.
Πέρα απ’ αυτά ο Χριστός είναι ο ΑΡΧΟΝΤΑΣ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ. Αυτό σημαίνει ότι η ανθρωπότητα θα βρει την ειρήνη, μόνο αν αγκαλιάσει τον Χριστό, μαζί όμως με τα καρφιά και τον σταυρό του. Όχι μόνο σαν βρέφος. Δηλαδή αν αντιληφθούμε το νόημα της θυσίας για τους άλλους, της θυσίας των δικαιωμάτων μας πολλές φορές χάριν των άλλων, της θυσίας των ανέσεων και ηδονών μας για να ζήσουμε μια ζωή αληθινή, ασκητική και γνήσια ανθρώπινη, όπως μας την πρόσφερε ο Χριστός. Διότι η χαρά που τόσο λείπει από τον κόσμο σήμερα, η χαρά αυτή του Χριστού, δεν είναι συναισθηματική και πρόσκαιρη, αλλά δώρο Θεού, σε εκείνους τους ανθρώπους που γνωρίζουν το αληθινό νόημα της ζωής, που βλέποντας δηλαδή τον Ιησού ως βρέφος προετοιμάζονται να βιώσουν και τον σταυρό του στην ζωή τους, που είναι η απόθεση των αμαρτιών και μετάνοια εφ’ όρου ζωής.
Ο Θεός λοιπόν στο πρόσωπο του Ιησού είναι ο φίλος που χτυπάει την πόρτα της καρδιάς μας για να τον δεχθούμε. Οποιος τον δεχθεί πρόθυμα, θα μπει στο σπίτι του και θα δειπνήσει μαζί του και θα κατασκηνώσει μέσα του. Νέες δυνατότητες παρουσιάζονται τότε στην ζωή του αναγεννημένου χριστιανού: Ζει με αγάπη με τον Θεό και τον συνάνθρωπό του και μπορεί να βιώσει την αληθινή χαρά, την αλληλεγγύη, την ενότητα. Σε τελευταία ανάλυση, αυτό που χρειάζεται ο άνθρωπος για να αναπνεύσει ελεύθερα είναι να νοιώσει παιδί του Θεού, δηλαδή αδελφός του Χριστού και των συνανθρώπων του.
Μιχαήλ Γ. Χούλη
Θεολόγου καθηγητή
|
(Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιήθηκαν και αυτούσια κείμενα από το σπουδαίο βοήθημα θρησκευτικών β’ γυμνασίου των εκδόσεων Πατάκης, αλλά και από το εξαίρετο βιβλίο των αστροφυσικών Δανέζη-Θεοδοσίου: «Ο Κύκλος του Χρόνου», εκδόσεων Δίαυλος) |
