Τα μικρά παιδιά εντάσσονται στην κοινωνία σταδιακά μιμούμενα τους γύρω τους, τους γονείς τους αρχικά, τους δασκάλους τους αργότερα, τους φίλους τους στη συνέχεια και, σε μεγαλύτερη ηλικία, τα πρότυπα, που η κοινωνία προβάλλει και συχνά επιβάλλει.
Ως πρότυπο, γενικά, ορίζεται το πρόσωπο, που λειτουργεί και επενεργεί ως υπόδειγμα προς μίμηση, ιδιαίτερα για το νέο άνθρωπο, που αγωνίζεται για την αυτοπραγμάτωσή του και την καταξίωσή του ως ενεργούν υποκείμενο και όχι ως ενεργούμενο αντικείμενο στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Γι’ αυτό και κάθε κοινωνία, μέσω της Εκπαίδευσης διοχετεύει, ή τουλάχιστον προσπαθεί να διοχετεύσει, στους νέους τα πρότυπα δράσης, σκέψης και συμπεριφοράς, που ανταποκρίνονται στους στόχους και τις επιλογές της.
Η αναγκαιότητα μιας τέτοιας πρακτικής είναι πασιφανής! Τα πρότυπα λειτουργούν ως κανόνες ζωής, ως κίνητρα αγώνα προσωπικού, ως κινητήριος δύναμη διαρκούς αυτοβελτίωσης, που προσφέρει ταυτόχρονα και την ελπίδα μιας κοινωνικής βελτίωσης.
Καθώς, όμως, οι ανθρώπινες κοινωνίες χαρακτηρίζονται από δυναμικότητα, είναι φυσικό τα πρότυπα να διαφοροποιούνται από τόπο σε τόπο και από χρόνο σε χρόνο, και να διαμορφώνονται ανάλογα με τις κρατούσες κοινωνικοπολιτικές και επιστημονικοτεχνικές συνθήκες και αξιολογικές προσεγγίσεις μιας κοινωνίας.
Τούτο, ως ένα σημαντικό βαθμό, συνέβαινε στο παρελθόν, όταν η αγωγή ασκούνταν κατά κύριο λόγο από την οικογένεια και την εκπαίδευση.
Σήμερα, όμως, έχει εμφανισθεί ένας νέος παράγοντας, τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, με καταλυτική επίδραση στις νεανικές ψυχές, που ανεξέλεγκτος έντονα προβάλλει και καταλυτικά επιβάλλει και έντεχνα υποβάλλει πρότυπα, που δεν ανταποκρίνονται στον από την κοινωνία αναμενόμενο ρόλο και συχνά έρχονται σε αντίθεση μ’ αυτήν, αναπαράγοντας κάθε αρνητικό στοιχείο της.
Δεν χρειάζεται μεγάλη ικανότητα, ούτε πολλή προσπάθεια για να διαπιστώσει κανείς ότι οι νέοι μας, από τους οποίους περιμένουμε εξ ορισμού την ηθική βελτίωση και την ποιοτική αναβάθμιση της κοινωνίας μας, « βομβαρδίζονται» από αρνητικά πρότυπα, όπως του «ευτυχισμένου» καταναλωτή, που ταυτίζει το έχειν με το είναι, του με κάθε, ηθικό και ανήθικο, μέσο οικονομικά και επαγγελματικά επιτυχημένου ή του εξειδικευμένου ατομιστή και κοινωνικά ανάλγητου τεχνοκράτη
Δεν απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις για να διακρίνει κανείς ότι υποβάλλονται στα παιδιά μας ως πρότυπα ζωής ο εύκολος, γρήγορος και ακούραστος πλουτισμός, η νοοτροπία της ήσσονος προσπάθειας, η απαξίωση της εργασίας και της εργατικότητας και η καταξίωση της βίας, ως του μόνου μέσου επιτυχίας….
Το θέμα δεν θα ήταν τόσο σοβαρό, αν η οργανωμένη κοινωνία προέβαλε μέσα από την Παιδεία και την κοινωνική τους παρουσία τα δικά της, τα όντως αξιομίμητα πρότυπα!
Αντί, λοιπόν, να προβληματιζόμαστε και να αγωνιούμε για την πορεία των νέων και το μέλλον του τόπου μας, αντί να θρηνούμε για την κατάρρευση των αξιών και την απουσία των ιδανικών, για την παγκοσμιοποιημένη πλέον ηθική, κοινωνική και οικολογική κρίση, ας αναρωτηθούμε αν και κατά πόσο είμαστε συνυπεύθυνοι για τη σημερινή κατάσταση…
Ας αναρωτηθούμε, πριν ξεσπάσουμε σε ένα ακατάσχετο «κατηγορώ» για τους σημερινούς νέους και την επίδραση των ΜΜΕ και του Διαδικτύου σ’ αυτούς, πόσα και τι είδους πρότυπα τους προσφέρουμε εμείς, οι μεγαλύτεροι, πόσα και ποια πρότυπα γκρεμίσαμε από τις ψυχές τους με την πολιτεία και τη συμπεριφορά μας, πόσα και ποια πρότυπα, αφού τα καπηλευθήκαμε, διαβάλαμε…
«Εκ φύσεως», διαπιστώνει ο ιερός Χρυσόστομος, «το πλήθος των αρχομένων, των νέων, βλέπει τη συμπεριφορά των αρχόντων, των μεγαλυτέρων, σαν αρχέτυπη εικόνα και προσπαθούν να εξομοιώσουν τον εαυτό τους μ’ αυτήν».
Κάθε φορά, λοιπόν, που θα προβληματιζόμαστε και θα αγωνιούμε για τη συμπεριφορά των νέων και το μέλλον της κοινωνίας, ας έχουμε υπ’ όψη μας ότι τα πρότυπα χάθηκαν,«τα αρχέτυπα ηφάνισται», με ευθύνη αποκλειστικά δική μας.
‘Ισως τότε και να συναισθανθούμε πόσο μας κόστισε, μας κοστίζει και θα μας κοστίσει το γεγονός ότι, αφού Τον διώξαμε από τη ζωή μας, στερήσαμε από τους νέους μας το διαχρονικό τους πρότυπο, το Χριστό!.
† Ο ΣΥΡΟΥ ΔΩΡΟΘΕΟΣ Β΄
