Συνηθίζουμε, μάλιστα, κάθε φορά που θέλουμε να μιλήσουμε για την ιδανικότερη μορφή της, να αναφερόμαστε στην δημοκρατία της κλασσικής Αθήνας, με όλα τα θετικά της στοιχεία και τα τρωτά της χαρακτηριστικά, μόνο και μόνο επειδή εκεί υλοποιήθηκε η άμεση δημοκρατία, όπου οι πολίτες άμεσα και όχι δι’ αντιπροσώπων, αποφάσιζαν για τα θέματα της πόλης τους.
Κάτι τέτοιο, βέβαια, προϋπέθετε και προϋποθέτει όχι μόνο δυνατότητα, αλλά και βούληση και ικανότητα για ενεργό συμμετοχή στη διαχείριση των κοινών…
Κατά τον Αριστοτέλη, η ελληνική πόλις συγκροτείται από Κοινότητες και οι κοινότητες από οίκους. Η μικρή πόλις συμπίπτει με την κοινότητα, η μεγάλη περιλαμβάνει πολλές κοινότητες. Η οικογένεια και η κοινότητα είναι αναγκαίες για το «ζην», ενώ η πόλις για το «ευ ζην».
Το ζην μεταμορφώνεται σε ένα καθαρά ελληνικό ευ ζην, καθώς μέσα στην πόλη-κράτος το άτομο μεταποιείται σε πολίτη, υπεύθυνο, ελεύθερο και γι’ αυτό δημιουργικό! Δεν είναι καθόλου τυχαία η διαπίστωση ότι η συγκεκριμένη οργάνωση του αρχαίου Ελληνισμού θεωρείται το πολιτικοκοινωνικό υπόβαθρο του ανυπέρβλητου κλασσικού πολιτισμού.
Γιατί αληθινή δημοκρατία με υπεύθυνους και ενεργούς πολίτες δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο όταν ο πολίτης συνειδητοποιεί την προσωπική του ευθύνη και το βάρος της αποφάσεώς του για θέματα, που τον αφορούν και τα γνωρίζει, σε όλες τους τις παραμέτρους. Και τούτο, μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα στα πλαίσια μικρών πληθυσμιακά κοινοτήτων, όχι στα σημερινά ωκεάνια σύνολα, όπου ο πολίτης χάνεται μέσα στη μάζα…
Γι’ αυτό και η παρακμή του Ελληνισμού συμβάδισε με την παρακμή της πόλης-κράτους, καθώς οι Έλληνες από πολίτες έγιναν υπήκοοι…
Οποτεδήποτε υπήρξε συγκρότηση μεγαλύτερων κρατικών οντοτήτων, όπως στους ελληνιστικούς χρόνους, τη ρωμαιοκρατία, τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και ακόμα στο σύγχρονο ελληνικό κράτος και σημειώθηκε αντιπαράθεση στο κοινοτικό πνεύμα, αυτό οδήγησε στην απομείωση και συρρίκνωση του δημιουργικού πνεύματος του Ελληνισμού.
Θα’ λεγε κανείς ότι οι Έλληνες μπορούν να δημιουργούν και να αναπτύσσουν τις δραστηριότητές τους πολύ πιο εύκολα μέσα από κοινοτικές δομές, ενώ αντιθέτως αδρανοποιούνται στις απρόσωπες συνθήκες συγκεντρωτικών και κρατικών οντοτήτων.
Αν ανατρέξουμε στην ελληνική ιστορία, θα διαπιστώσουμε πως περίοδοι ακμής και υψηλής δημιουργικής δραστηριότητας των Ελλήνων, υπήρξαν εκείνες που διαπνέονταν από το κοινοτικό πνεύμα και ήθος. Το απέδειξαν και το αποδεικνύουν οι δραστηριότητες και οι επιτυχίες των Ελληνικών Κοινοτήτων της διασποράς, χάρη στις οποίες οι Έλληνες όπου γης, διατήρησαν και διατηρούν τα Ελληνορθόδοξα χαρακτηριστικά τους.
Θα διαπιστώσουμε, επίσης, ότι το κοινοτικό αποκεντρωτικό πνεύμα υιοθέτησε και ως εκ των ων ουκ άνευ συστατικών της θεωρεί η Ορθόδοξη Εκκλησία. Όπως το Ελληνικό Έθνος στην αρχαιότητα δεν ήταν η ποσοτική ολότητα των ελληνίδων πόλεων, αλλά κάθε μια απ΄ αυτές ήταν η συγκεκριμένη και πλήρως ενσαρκωμένη υπόσταση της ελληνικής καθολικότητας, έτσι και η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν είναι το σύνολο των κατά τόπους Εκκλησιών, αλλά κάθε Ενορία, κάθε Επισκοπή, κάθε Μητρόπολη, κάθε Αρχιεπισκοπή, κάθε Πατριαρχείο συμπυκνώνει και εκφράζει την καθολική Ορθοδοξία.
Και είναι ακριβώς η Εκκλησία μας, που διατήρησε τα ζώπυρα της κοινοτικής ζωής σε περιόδους συγκεντρωτικής κρατικής δομής, συσπειρώνοντας τα μέλη της σε Ενορίες, που απετέλεσαν τον πυρήνα των «χωρίων» της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ή των Κοινοτήτων της Τουρκοκρατίας, στις οποίες το νεοελληνικό ήθος καλλιεργήθηκε και διασώθηκε και ο πόθος της ελευθερίας διατηρήθηκε..
Μέσα στην κοινοτική οργάνωση, έστω και αν αυτή υιοθετήθηκε από τον κατακτητή ως μία δημοσιονομική δομή συλλογής και απόδοσης φόρων, ο Έλληνας διατήρησε την ετερότητά του από τον αλλόδοξο και σε καθεστώς πολιτικής και κοινωνικής ανελευθερίας συντήρησε την εθνική του ιδιοπροσωπία και την προσωπική του ελευθερία και επιβεβαιώθηκε ακόμα μια φορά το γιατί η Δύση παράγει άτομα και η Ανατολή πρόσωπα.
Για πρώτη φορά στη μακραίωνη ιστορία των Ελλήνων οι κοινότητες που είχαν διατηρηθεί στις χιλιετίες, καταργήθηκαν, αδιαμαρτύρητα, στο νέο Ελληνικό κράτος με το ν.27/ΙΖ 1833 της αντιβασιλείας του ΄Οθωνα.
Ωστόσο, όπως ειπώθηκε αργότερα στη Βουλή: «Εις τας Κοινότητας είχε σφυρηλατηθή η ιδέα της Εθνικής Επαναστάσεως και ανεξαρτησίας. Εν τούτοις όταν οι Κοινότητες κατηργήθησαν, ουδείς εθεώρησε ότι έπρεπε να κλαύση δια την κατάργησιν αυτών».
† Ο ΣΥΡΟΥ ΔΩΡΟΘΕΟΣ Β΄
