Ήδη από την αρχαιότητα, οι Πυθαγόρειοι διαπίστωσαν ότι οι αριθμοί που διέπουν την αρμονία ενός διατεταγμένου υλικού κόσμου παίζουν τον ίδιο ρόλο και στην τέχνη της μουσικής.
Ο Πυθαγόρας, μάλιστα, ανακάλυψε τις μαθηματικές αρχές που διέπουν τα βασικά μουσικά διαστήματα και την προέλευσή τους, μέσω της διαίρεσης του μονόχορδου σε απλούς λόγους (1:2, το διάστημα ογδόης ή διαπασών, 2:3 της πέμπτης ή διαπέντε και 3:4 της τετάρτης ή διατεσσάρων).
Είναι ενδιαφέρον ότι οι ίδιοι μαθηματικοί νόμοι που διέπουν τα μουσικά διαστήματα διέπουν και τις σωματομετρικές αναλογίες του ανθρώπινου σώματος αλλά και άλλες φυσικές κατασκευές όπως π.χ. ο κοχλίας, η κατασκευή των φύλλων, των φτερών της πεταλούδας και πλείστων άλλων φυσικών κατασκευών.
Υπάρχουν μαρτυρίες ότι η σχολή των Πυθαγορείων χρησιμοποιούσε μουσικούς ήχους για θεραπεία ασθενών με βάση την άποψη ότι η αρμονία της μουσικής θα αποκαταστήσει τη διαταραγμένη ψυχοσωματική ισορροπία του ασθενούς.
Σύμφωνα με απόσπασμα του Πυθαγορικού Θέωνα του Σμυρναίου, "…συμφωνία την μεγίστην έχει ισχύν, εν λόγω μεν ούσα αλήθεια, εν βίω δε ευδαιμονία, εν τη φύσει αρμονία.".
Στον Οδύσσεια αναφέρεται ότι το αίμα σταματά να τρέχει από τις πληγές του Οδυσσέα χάρη στο τραγούδι του Αυτόλυκου.
Στην Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται ότι η τρέλα του Βασιλέα Σαούλ θεραπεύθηκε σε μια μέρα χάρη στη δύναμη της άρπας του Δαυίδ.
Ο Πλάτων, στον Τίμαιο, καθορίζει με ακριβή και λεπτό τρόπο την ουσία και το νόημα της μουσικής: «Η μουσική αρμονία μας έχει δοθεί από τους θεούς όχι με στόχο την αλόγιστη ηδονή αλλά με σκοπό να επιβάλλουμε τάξη στις ταραγμένες κινήσεις της ψυχής μας και να τις κάνουμε να μοιάζουν στο θείο πρότυπο.»
Στις μέρες μας, δυστυχώς, για την πλειοψηφία των ακροατών, ο στόχος της μουσικής είναι περισσότερο η διασκέδαση, που προέρχεται από το αρχαίο ρήμα διασκεδάννυμι, που σημαίνει: εκτρέπω τη συγκέντρωση. Εκείνος που διασκεδάζει προσπαθεί να μην συγκεντρώνεται, αλλά να αποκεντρώνεται δηλ. να ξεχνά.
Η σημασία της διασκέδασης είναι εντελώς διαφορετική από τη σημασία της ψυχαγωγίας δηλ. της αγωγής της ψυχής, ενός όρου που πλησιάζει περισσότερο στην αρχαία σημασία και αξία της μουσικής.
Αλλ’ ενώ η μουσική, με την πρωτογενή σημασία και αξία της έχει ουσιαστικά εξοβελισθεί από την καθημερινότητά μας, ένα άλλο είδος μουσικής, η Εκκλησιαστική, διατηρείται ζωντανή και ωθεί την ψυχή προς ομοίωση του θεϊκού της προτύπου, διασώζοντας, ως προς τα στοιχεία και το ήθος της, και τα γνωρίσματα της αρχαίας ελληνικής μουσικής.
Βέβαια, η ορθόδοξη βυζαντινή ψαλμωδία διακρίνεται σαφώς από την κοσμική μουσική, καθώς είναι αυστηρά εκκλησιαστικό μέλος, ιερατικού και λειτουργικού χαρακτήρα, ομοούσιο γέννημα της ορθόδοξης λατρείας, που αναπτύχθηκε και αυξήθηκε μαζί της.
Ο χαρακτήρας της είναι λειτουργικός, μυσταγωγικός και αναγωγικός, από τα υλικά στα πνευματικά, από τα εφήμερα στα αιώνια, από τα γήινα στα ουράνια. Δεν έχει σκοπό να συνοδέψει το λόγο προς τέρψη ακρόασης, αλλά να τον τονίσει.
Γι’ αυτό, καθιερώθηκε και διαδόθηκε στο διάβα των αιώνων ως φωνητική μουσική και άσμα χορικό, ώστε μέσα από αυτή και "θεία εμπνεύσει", να αναδεικνύεται ο λόγος του Θεού, με τον καλύτερο τρόπο.
Εκφράζει το "τιμιώτατον" της χριστιανικής πίστεως, την ψυχική χαρμολύπη, δηλαδή την πνευματική εκείνη ευωδία, η οποία προσεγγίζεται μονάχα από τις πνευματικές αισθήσεις.
Αποτελεί μία σοφή δημιουργία πολλών αιώνων, ένα θεϊκό τραγούδι που ακόμη και σήμερα, σε μια ευρέως χαρακτηριζόμενη πεζή και υλιστική εποχή, συγκινεί και οδηγεί τις ανθρώπινες ψυχές στη θεία κατάνυξη.
Η βυζαντινή μας μουσική είναι η μουσική της ψυχής. Αν κάποιος δεν αντιλαμβάνεται πώς η μουσική αυτή στολίζει και εμπλουτίζει με θείο συναίσθημα τα θαυμάσια λόγια των ύμνων, δεν μπορεί να νιώσει βαθιά ούτε και το νόημά τους. Γιατί τα λόγια και η ψαλμωδία, όπως σοφά αναφέρει ο Φώτης Κόντογλου, δένονται όπως το κορμί και η ψυχή, όπως η μορφή και το χρώμα σε μια εικόνα.
† Ο ΣΥΡΟΥ ΔΩΡΟΘΕΟΣ Β΄
